مجله سیب سبز – الناز مظاهری: اگر حدود ۳۰ساله یا بیشتر باشید، حتما خط‌کش‌های بلند معلم‌ها را به‌خاطر دارید. حتی اگر یک‌بار هم این خط‌کش‌ها کف دست شما را لمس نکرده باشند، بعید است که بتوانید تصویر لحظه‌هایی را که از آنها به عنوان راهی برای تنبیه دانش‌آموزان استفاده می‌شده فراموش کنید. مربیان قدیمی مقصر نیستند؛ روش‌های تنبیهی سالیان سال در سراسر جهان به عنوان بهترین راه برای سر به راه کردن کودکان مورد استفاده قرار می‌گرفت و عمر انتخاب تشویق به عنوان راهی برای کنترل و هدایت کودکان، به یک قرن هم نمی‌رسد.
برای والدینی که خودشان در عهد چوب و ترکه بزرگ شده‌اند، شاید تنبیه در کلام به عنوان بدترین روش فرزندپروری معرفی شود، اما در عمل می‌تواند تسکین خوبی برای خشم مادر یا پدری به حساب بیاید که هیچ ابزار دیگری برای کنترل رفتارهای فرزندش در اختیار ندارند. هدف ما از نوشتن این مطلب، تکرار شعار‌های قدیمی نیست و نمی‌خواهیم معجزه «تنبیه» در فرزندپروری را به‌طور کامل زیر سوال ببریم. اما با کمک راه‌هایی که در ادامه برای‌تان آورده‌ایم، به شما می‌گوییم که چه وقت و چطور می‌تواید سراغ این شیوه بروید تا بتوانید شاهد تاثیراتی باشید که روی تربیت فرزندتان می‌گذارد.
نشستن روی صندلی مخصوصی که در خانه اسمش را «صندلی تنبیه» گذاشته‌اید، تنها ماندن در اتاق یا محروم شدن از تماشای تلویزیون، همه شیوه‌های مختلف تنبیهی هستند که والدین در لحظات استیصال‌شان آنها را به کار می‌گیرند. اگر شما هم مثل همه والدین گاهی چاره‌ای جز تنبیه کردن فرزندتان ندارید، نمی‌توانیم روش خاصی را به عنوان تنبیهی که صد در صد می‌تواند تاثیرگذار باشد به شما معرفی کنیم.
هر یک از شیوه‌های به ظاهر موثر تنبیه که خواهر، دوست یا همسایه شما از آنها استفاده می‌کنند، ممکن است در خانه شما بی‌اثر باشند. به عبارت دیگر هیچ اصل قطعی در مورد انتخاب شیوه تنبیهی مناسب وجود ندارد و این شما هستید که با آزمون و خطا کردن روش‌های مختلف، می‌توانید شیوه‌ای از تنبیه را پیدا کنید که به تغییر رفتار کودکتان منجر می‌شود. ممکن است برای خواهرزاده شما، محروم شدن از تماشای تلویزیون آنقدر آزار‌دهنده باشد که پس از یکی دو بار تکرار شدن، به او انگیزه تغییر رفتار را بدهد اما همین شیوه ممکن است روی کودک شما کوچک‌ترین تاثیر ماندگاری را نداشته باشد.
طولش ندهید
قرار نیست تنبیهی را که در نظر گرفته‌اید ساعت‌ها به طول انجامد. تنبیه موثر، کوتاه است و شما حق دارید به میزان کمی از آن استفاده کنید. اگر به محض دیدن رفتاری که از نظر شما قابل تایید نیست، کودک را به اتاقش بفرستید و بارها در طول روز و برای ساعت‌ها این روش را تکرار کنید، تنبیه مورد نظر برای کودکتان بی‌اثر می‌شود. هر نوع تنبیهی، حتی اگر موثر باشد، با تکرار بیش از حد اثرش را از دست می‌دهد.
فقط تنبیه نکنید
تنبیه کردن زمانی می‌تواند اثرگذار باشد که با روش‌های مثبت تربیتی مثل تشویق همراه شود. اگر در طول روز با جملات توصیفی به کودکتان نشان دهید که قدر رفتارهای خوبش را می‌دانید، زمانی که این جملات و تشویق‌ها را از او دریغ می‌کنید، تنبیه‌تان اثر بیشتری بر تغییر رفتارش می‌گذارد. اگر وقتی که اتاقش را مرتب می‌کند، بی آنکه خودش نظر شما را جلب کند، بگویید: «وای چه اتاق مرتبی! مهسا چقدر خوب لباس‌هایت را تا زده‌ای!» زمانی که به‌خاطر شلختگی قصد تنبیه کردنش را دارید، تاثیر بیشتری بر فرزندتان می‌گذارید.
در غیر این صورت، از نظر فرزندتان مادری غرغرو به نظر می‌رسید که همیشه به دنبال بهانه‌ای برای شکایت و قطع امتیاز‌های اوست. یادتان نرود که بچه‌ها نمی‌توانند حرفهای شما را رمزگشایی کنند. پس اگر قصد تعریف کردن از آنها را دارید، با جملاتی کاملا ساده و شفاف برایش توضیح دهید که چرا از رفتارش خوشنود شده‌اید.
تنبیه را معلق نکنید
تنبیه اثر گذار، تنبیهی است که به محض مشاهده رفتار نامناسب صورت گیرد. هیچ وقت برای کودکتان پرونده‌سازی نکنید و در لحظه‌ای که انتظارش را ندارد، با تنبیه کردنش او را غافلگیر نکنید. فرزند شما باید پیامد مثبت یا منفی رفتارش را سریع مشاهده کند؛ پس هرگز از جملاتی مثل «بذار بابات بیاد خونه. . . »، «صبر کن نوبت من هم میشه!» و. . . برای ترغیب کودکتان به ترک رفتار بد استفاده نکنید. تنبیهی که به آینده موکول شود، در دفعات اول اضطراب زیادی را تا فرا رسیدن زمانش به فرزند شما تحمیل می‌کند و در دفعات بعد بی‌اثر و خنثی می‌شود.
بگویید چرا
اگر برای کودکتان توضیح ندهید که چرا تنبیه می‌شود، به او این پیام را منتقل می‌کنید که بدون هیچ دلیلی قصد آزارش را دارید. گذشته از این، کودکی که نمی‌داند به‌خاطر یک رفتار خاص تنبیه می‌شود، به‌دلیل همین ناآگاهی رفتارش را دوباره تکرار و خشم شما را چند برابر می‌کند. اگر قرار است یک هفته او را از پارک رفتن محروم کنید، باید برایش توضیح دهید که به‌خاطر زد و خوردی که در مدرسه داشته، قصد ندارید این هفته او را به پارک ببرید. در چنین شرایطی، کودک با قوانینی که شما در ذهن دارید آشنا می‌شود و در آینده برای رعایت آنها تلاش بیشتری می‌کند.
قاطع باشید
والدینی که به‌خاطر ترس از دلشکستگی کودک‌شان، نگرانی از قضاوت دیگران و یا بی‌حوصلگی خودشان تنبیه را نیمه‌کاره رها می‌کنند و تنها به شنیدن یک ببخشید و یا دیدن گریه کودک بی‌خیال تنبیه کردن می‌شوند، شاهد تغییر رفتار کودک‌شان نخواهند بود. اگر از نظرتان تنبیه مورد نظر منطقی است، با هیچ توجیهی نباید از آن صرف نظر کنید. گذشته از این، شما باید روش معقول و ساده‌ای برای تنبیه در پیش بگیرید تا در فرزندتان اضطراب غیرقابل جبرانی ایجاد نکند؛ برای مثال قرار نیست به‌خاطر تنبیه او، به ترک کردن تهدیدش کنید، بلکه کافی است بگویید که امشب نمی‌تواند سریال مورد علاقه‌اش را ببیند. پس با این توضیحات حتما متوجه شدید که قاطعیت و ثابت قدم بودن را نباید با سنگدل بودن اشتباه بگیرید.
تهدید خیالی نکنید
هیچ وقت با جملاتی که خودتان هم می‌دانید قرار نیست اجرای‌شان کنید، کودکتان را تهدید نکنید. اگر می‌دانید که قصد و یا توانایی انجام کاری را ندارید، دلیلی برای مطرح کردنش به عنوان تهدید وجود ندارد. اگر فرزندتان شاهد ضمانت اجرایی تهدید‌های شما نباشد، بی‌توجه به دلخوری‌های شما رفتارهایش را تکرار می‌کند و هیچ وقت حرفتان را جدی نمی‌گیرد.
به قلبش چنگ نزنید
کودکتان قرار نیست تنبیه نشود و این بهترین کاری است که گاهی در جایگاه پدر و مادر می‌توانید انجام دهید. اما هنگام تنبیه کردن باید مراقب چیزهایی که قرار است از او دریغ کنید باشید. هرگز و در هیچ شرایطی، نباید از عشق و محبت‌تان به عنوان ابزاری برای تنبیه استفاده کنید. گفتن عباراتی مثل «من دیگه مامانت نیستم!»، «تو بچه بدی هستی!»، «اگه این کار را تکرار کنی دیگه دوستت ندارم!» و. . . نه تنها کمکی به حذف رفتار نمی‌کند، بلکه آسیبی غیرقابل جبران به روان فرزندتان می‌زند و تا روزی که زنده است، تاثیر منفی خود را در زندگی‌اش نشان می‌دهد. پس هرگز از رابطه مادر و فرزندی‌تان و علاقه‌ای که به او دارید، به عنوان ابزاری برای تنبیه کردن استفاده نکنید.
تنبیه بدنی را کلا خط نزنید!
شما حق ندارید به ضرب و شتم کودکتان بپردازید؛ اما این اصل اخلاقی و انسانی نباید به خط زدن همه انواع تنبیه‌های بدنی ختم شود. گاهی کودک شما آنقدر رفتار مهلکی را نشان می‌دهد، که چاره‌ای جز استفاده از شدید‌ترین شیوه تنبیه، یعنی تنبیه بدنی باقی نمی‌ماند. مثلا اگر کوچولوی دو ساله شما می‌خواهد سنجاق سرش را به پریز برق وارد کند، قطعا نمی‌توانید او را از تماشای برنامه مورد علاقه‌اش منع کنید یا از روی همان مبلی که نشسته‌اید، از فرزندتان بخواهید که این کار را نکند. در چنین شرایطی باید فورا وارد عمل شوید، فرزندتان را متوقف کنید و با اخم و چند ضربه آرام پشت دستش، به او بفهمانید که نباید کارش را تکرار کند.
اما برای استفاده از تنبیه بدنی، یک اصل کلی وجود دارد: «شما نباید اجازه دهید که تنبیه بدنی به عنوان روشی برای ابراز خشم و هیجان‌های منفی‌تان مورد استفاده قرار گیرد، بلکه باید آن را به عنوان واکنشی آگاهانه و هدفمند که کاملا در کنترل شماست به خدمت بگیرید. » گذشته از این، نباید بگذارید که این شیوه تربیتی، آسیبی هرچند کوچک به جسم فرزندتان بزند و تا آنجا که ممکن است، باید به جای آن از روش‌هایی مثل محروم‌سازی کودک از چیزهایی که برایش مهم هستند، حبس در اتاق، محدود کردن و قطع برخی امتیاز‌ها و… استفاده کنید. هیچ‌وقت کودکتان را تهدید به تنبیه بدنی نکنید. تصور نکنید وقتی به محض اینکه اشتباهی از او سر می‌زند، دست‌تان را بالا می‌برید اما آن را روی بدنش پایین نمی‌آورید یا اینکه وقتی تنها به گفتن عبارت «می‌زنمت» اکتفا می‌کنید، مادر بخشنده‌ای هستید. شما چطور کودک‌آزاری را معنا می‌کنید؟ از نظر شما تنها آسیب جسمی زدن به کودکان یعنی آزار آنها؟ نه! تهدید‌های پیاپی را می‌توان به عنوان نشانه بارزی از کودک‌آزاری معرفی کرد. مراقب باشید شما با اشتباه‌های‌تان در گروه والدین کودک‌آزار قرار نگیرید.
هیچ‌وقت برای تربیت فرزند دیگران وارد عمل نشوید. این شما نیستید که باید با تنبیه بدنی کودکی که فرزند شما را کتک زده، حق او را کف دستش بگذارید. در بهترین شرایط، این فرزند شماست که باید رابطه‌اش با کودکان دیگر را به اعتدال برساند اما اگر موفق نشد، شما نباید به‌طور مستقیم با آن کودک طرف شوید و مقابله به مثل کنید. این والدین او هستند که باید همزمان با شما موضوع را بررسی کنند و تنبیه مناسبی برای کودک خطا‌کارشان درنظربگیرند.
